عوامل بسیاری در آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم موثر هستند که از بین این عوامل، زبان مادری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سن یادگیری زبان مادری و زبان دوم، خودآگاهی در یادگیری، لهجه‌ی زبان مادری، استفاده از زبان مادری در کلاس‌های آموزشی زبان انگلیسی، از عوامل مهم و مرتبط تاثیر زبان مادری بر یادگیری زبان دوم است. در مقاله‌ی حاضر، این عوامل را حول تأثیر زبان فارسی در آموزش زبان انگلیسی بررسی می‌کنیم.

تاثیر زبان فارسی بر آموزش زبان انگلیسی 

همانطور که می‌دانیم زبان انگلیسی به عنوان زبان بین‌المللی و مهمترین زبان دوم در سطح جهان شناخته می‌شود‌. روش‌های آموزش زبان انگلیسی در کشورهای غیرانگلیسی زبان، متفاوت از یکدیگرند. صرف‌نظر از روش‌های آموزش، عوامل بسیاری نیز در یادگیری و آموزش زبان انگلیسی مؤثر هستند. شناخت این عوامل، به زبان‌آموزان و اساتید کمک می‌کند علت نواقص احتمالی در روند یادگیری و آموزش را شناخته و برطرف کنند.

بدیهی‌ست بررسی تمام این عوامل در حد ظرفیت این مطلب نیست. از بین این موارد، می‌توان به چهار مورد زیر برای بررسی تاثیرات زبان مادری در آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم اشاره کرد‌.

• تسلط بر قواعد دستور زبان مادری

• خودآگاهی در یادگیری زبان با توجه به سن

• لهجه‌ی زبان مادری در تلفظ‌های زبان دوم

• استفاده از زبان مادری در کلاس‌های آموزش زبان دوم

 لذا بنا به اهمیّت این موارد و تأثیر مستقیم و غیرمستقیم آن‌ها در آموزش و یادگیری زبان انگلیسی، در این مطلب سعی شده است در حد اقتضاء به آن‌ها پرداخته‌ شود.

تاثیر تسلط بر “دستور زبان فارسی” بر یادگیری “گرامر زبان انگلیسی”

یکی از عوامل مهم در یادگیری هر مبحثی، تثبیت و همچنین کارایی یادگیری است . چرا که یادگیری، منوط به بکارگیری آموخته‌هاست. به عبارت دیگر، آموخته‌ای که به کار گرفته و اجرا نشود، در واقع یادگیری اتفاق نیفتاده است. تبلور این مسئله در آموزش زبان فارسی، دانش‌آموزانی هستند که باوجود آموزش دیدن در مدرسه، اما باز هم قادر به تشخیص اجزای جمله، صرف فعل، تغییر زمان جمله، تشخیص لازم و متعدی بودن افعال و تشخیص مسند در جملات فارسی نیستند. تبعات این مسائل در یادگیری زبان انگلیسی، دامنگیر دانش‌آموزان شده و مشکل آن‌ها را دو چندان می‌کند.

در کشور ما، آموزش دستور زبان فارسی به عنوان مبانی زبان مادری از اهمیت بالایی برخوردار است. در کتاب‌های بخوانیم و بنویسیم مقطع دبستان، به صورت کلی به دستور و قواعد زبان فارسی اشاره شده‌است. آموزش زبان انگلیسی در مقطع دبیرستان دوره‌ی اول آغاز می‌شود؛ امّا آنچه بین اکثریت دانش‌آموزان مشهود است، عدم توانایی آنها در بکارگیری عملی آموخته‌هایشان به صورت تحلیلی است. به عبارت دیگر دانش‌آموزان قادر به تجزیه و تحلیل اجزای مختلف جملات فارسی نبوده و به تبع آن، در ساخت و شناخت اجزای جمله‌های انگلیسی نیز، با مشکل مواجه‌اند.

به عنوان مثال، یکی از مباحث مهم و پرکاربرد گرامر زبان انگلیسی، ساخت جمله‌های خبری و پرسشی است. ساخت جملات با یک فرمول کلی بسیار راحت بوده اما منوط به شناخت اجزای جمله است. بدیهی‌ست که تقدم و تأخر جایگذاری فاعل، فعل، مفعول و قیود در تمام جملات خبری ثابت است؛ بنابراین زبان‌آموز تنها باید بتواند این اجزا را از هم تشخیص دهد. در نتیجه، شناخت آن ها در گرو درک درست از مفاهیم فعل، فاعل، مفعول و قید در زبان فارسی است.

نمونه دیگری از مسائل اساسی زبان‌آموزان، عدم تمییز قید از صفت است. از آنجایی که زبان‌آموزان در جایگذاری و به کارگیری هر کدام از اجزای جمله دچار مشکل می‌شوند؛ واضح است که بخش مهمی از شناخت قید و صفت، به درک قواعد و دستور زبان فارسی بر می‌گردد. به همین دلیل، دانش‌آموزانی که آموزش صحیح و کاربردی در این مبحث دیده باشند، با تمرین و تکرار می‌توانند در انواع جملات، این اجزا را تشخیص دهند. پیرو این مهارت در زبان فارسی است که درک و تشخیص مبحث قید و صفت در زبان انگلیسی، امکانپذیر می‌شود.

تأثیر خودآگاهی و سن بر یادگیری زبان فارسی و زبان انگلیسی 

مقالات بسیاری در زمینه‌ی خودآگاهی بر یادگیری زبان به چاپ رسیده‌اند. نتایجی که از مشاهدات علمی بدست آمده‌است، گویای این نتیجه است که زبان مادری کاملاً به صورت ناخودآگاه آموخته می‌شود. بدین صورت که حتی اگر فردی هیچوقت به مدرسه نرفته و تحت آموزش رسمی قرار نگیرد، در همان سنین ابتدایی قادر به استفاده‌ی تقریباً درست از دستور زبان فارسی در مکالمات روزمره‌ی خود است. با گذشت زمان و ورود فرد به اجتماع، با یادگیری ناخودآگاه از طریق شنوایی، مهارت مکالمه‌ی وی افزایش یافته و فرد به پیچیدگی‌های زبان مادری، تسلط می‌یابد. به عبارت دیگر فرد یاد می‌گیرد افعال را در شخص و زمان درست بکار ببرد. اما نکته‌ی مهم اینجاست که این بکارگیری آگاهانه است یا ناخودآگاه؟ با یک مثال، به این سوال پاسخ می‌دهیم.

اگر از کودکی 9 ساله که به مدرسه نرفته و آموزش رسمی ندیده است، بپرسید: “دیروز به کجا رفتی؟” پاسخ خواهد داد:”دیروز به مهمانی رفته‌بودم / رفتم”. مشاهده می‌کنیم که بکارگیری زمان و شخص در فعل جمله‌ی پاسخ کاملاً درست است. اما آیا این جمله‌ی درست، به صورت آگاهانه ساخته و بیان شده است؟ آیا این کودک در ساخت و بیان این جمله، اندیشیده است؟ پاسخ کاملاً واضح است؛ خیر!

یکی از دلایل استفاده‌ی ناخودآگاه دستور زبان صحیح در مکالمات زبان مادری، تاثیر سن بر یادگیری زبان مادریست. یادگیری زبان مادری از همان سال اول زندگی آغاز می‌شود. در سنین 6 یا 7 سالگی که فرد به محیط آموزشی رسمی وارد می‌شود، از درصد بالایی تسلط بر زبان مادری برخوردار است اما این تسلط کاملاً ناخودآگاه است؛ و در سال‌های بعد، با یادگیری مبانی، قواعد و دستور زبان فارسی، جملات را به صورت آگاهانه و با شناخت از قواعد دستوری، می‌سازد.

اما آنچه در تحقیقات پذیرفته شده‌است، تصنعی بودن و تأثیر خودآگاهی در یادگیری زبان دوم است. هنگامی که فرد در سنی که به زبان مادری تسلط دارد اقدام به یادگیری زبان دوم می‌کند، واضح است که یادگیری به صورت آگاهانه صورت می‌گیرد. لذا زبان‌آموز در این مرحله، از مزایای یادگیری ناخودآگاه بی‌بهره است. اما مهارت‌های شنیداری در این مرحله، بسیار تاثیرگذار است. بنابراین توصیه می‌شود زبان آموزان از مهارت شنیداری، بهره‌ی دو چندان ببرند. اهمیت بکارگیری قدرت شنوایی در یادگیری زبان انگلیسی، مورد تاکید صاحبنظران این رشته می‌باشد. آنچه به کودکان کمک می‌کند زبان مادری را بدون آموزش رسمی یاد بگیرند، دقت آن‌ها در گوش دادن به مکالمات اطرافیان است.

تاثیر لهجه‌ی زبان فارسی بر تلفظ زبان انگلیسی

تأثیر لهجه‌ی زبان مادری بر آهنگ کلام و تلفظ کلمات زبان دوم غیر قابل انکار است. صرف نظر از فیزیک حنجره‌ی هر فرد که در تلفظ تأثیر دارد، لهجه‌ی فارسی یا زبان مادری نیز در تلفظ کلمات انگلیسی مؤثر است. به عنوان مثال در زبان فارسی تلفظ کلمه‌ای که سه حرف بیصدا در کنار هم دارد، امکان پذیر نیست؛ لذا تلفظ کلمه‌ای همچون gangster در فارسی به صورت “گَنگِستر” تلفظ می‌شود، اما در انگلیسی، “ngs” به صورت سه حرف متوالی و کاملاً بی‌صدا تلفظ می‌شود. این تفاوت‌ها در تلفظ، با تمرین و تکرار، برطرف می‌شود. اما آنچه مهم است تاثیر قدرت و دقت شنیداری در یادگیری تلفظ‌هاست.

همانطور که پیش از این نیز گفته شد، طبق تحقیقات روانشناسی، دو سال اوّل زندگی زمان شنیدن و یاد گرفتن از طریق شنیده‌هاست. کودکان در دو سال اوّل زندگی، از حس شنوایی خود برای یادگیری زبان مادری استفاده‌ی بهینه می‌برند. به عبارت دیگر، شنیدن و تکرار است که موجب یادگیری کلمات و بیان و تلفظ درست آن‌ها می‌شود. به همین دلیل است درصد بالایی از کودکانی که به زبان فارسی صحبت می‌کنند، لهجه‌ی زبان مادری در آوای کلامشان محسوس است. چون آن‌ها در دو سال اوّل زندگی خود، همان آهنگ و تلفظ را از زبان والدین و اطرافیان خود شنیده‌اند، لذا یادگیری تلفظ زبان انگلیسی، تحت تأثیر لهجه‌ی زبان مادری است.

آنچه در مسیر تکمیل و تصحیح لهجه‌ی زبان انگلیسی به زبان آموزان کمک می‌کند، همان فنّ دو سال اوّل زندگی، یعنی شنیدن و گوش دادن هرچه بیشتر است. با گوش دادن مکرر به تلفظ‌های اصیل انگلیسی می‌توان این نقص را برطرف کرد.

استفاده از زبان فارسی در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی

آنچه بین اساتید و پژوهشگران این رشته به اثبات رسیده است، عدم استفاده‌ی زبان مادری در کلاس‌های آموزش زبان دوم است. طبق نتایج پژوهشی که در سال 2003 توسط گومز مارتینز و فوارتز اولیورا انجام شد، استفاده از زبان مادری در کلاس‌های آموزش زبان دوم، نهی شده‌است. یکی از دلایل استفاده از روش تک زبانه در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی، ارتباط نزدیک بین زبان و فرهنگ است. به عبارتی فرهنگ، اصطلاحات و ادبیات هر زبان، فقط به همان زبان قابل بیان به نحو احسن است .

همانطور که معانی دقیق بسیاری از کلمات انگلیسی در زبان فارسی موجود نیست، معانی اصطلاحات و عبارت‌های مخصوص فرهنگ انگلیسی نیز به زبان فارسی قابل بیان و معنی دقیق نیستند. به همین دلیل لازم است کاربرد و موقعیت‌های استفاده‌ از اصطلاحات، در هر زبانی با همان اصطلاحات، بیان، درک و استفاده شود.

دسته ای دیگر از صاحبنظران این رشته، معتقدند برای زبان‌آموزانی که هیچ دانشی از زبان انگلیسی ندارند، فرصتی برای بیان احساسات و نظرات به زبان مادری در نظر بگیرید اما در همان گام‌های ابتدایی یادگیری زبان انگلیسی، حتی در حد واژه‌های ابتدایی، از زبان انگلیسی بهره ببرید تا به تدریج از درصد استفاده از زبان مادری کاسته شده و به درصد کاربرد زبان انگلیسی افزوده شود. طبق یافته‌های مستند از نظرات زبان آموزان، آن‌ها نیز استفاده‌ی کامل از زبان مادری را در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی، به عنوان مانعی در تسریع روند یادگیری زبان انگلیسی، عنوان کرده‌اند. همچنین مهارت در تلفظ و بکارگیری اصطلاحات در موقعیت‌های مناسب، منوط به تمرین و تکرار هر چه بیشتر زبان انگلیسی در طول کلاس‌های آموزشی است.

در مسیر آموزش زبان انگلیسی، بهره گرفتن از زبان مادری (فارسی) غیرقابل انکار است. علی الخصوص برای زبان‌آموزانی که دانش ابتدایی از زبان انگلیسی ندارند، لازم است با ترکیبی معقول و در توانِ زبان‌آموز، از هر دو زبان بهره برده و معانی، مفهوم و قواعد را به درک وی برسانند.