تسلط بر زبان فارسی در یادگیری زبان انگلیسی چه تأثیری دارد؟

 عوامل بسیاری در آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم موثر هستند که از بین این عوامل، زبان مادری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سن یادگیری زبان مادری و زبان دوم، خودآگاهی در یادگیری، لهجه‌ی زبان مادری، استفاده از زبان مادری در کلاس‌های آموزشی زبان انگلیسی، از عوامل مهم و مرتبط تاثیر زبان مادری بر یادگیری زبان دوم محسوب می‌شوند. در این نوشته، این عوامل تاثیرگذار زبان فارسی در آموزش زبان انگلیسی بررسی می‌کنیم.

همانطور که می‌دانیم زبان انگلیسی به عنوان یک زبان بین‌المللی و مهم‌ترین زبان دوم در سطح جهان شناخته می‌شود‌. روش‌های آموزش زبان انگلیسی در کشورهای غیرانگلیسی زبان، متفاوت از یکدیگرند. صرف‌ نظر از روش‌های آموزش، عوامل بسیاری نیز در یادگیری زبان انگلیسی مؤثر هستند. شناخت این عوامل، به زبان‌آموزان و اساتید کمک می‌کند علت نواقص احتمالی در روند یادگیری و آموزش را شناخته و برطرف کنند.

بدیهی‌ است بررسی تمام این عوامل در حوصله این مطلب نیست. از بین این موارد، می‌توان به چهار نکته زیر برای بررسی تاثیرات زبان مادری در یادگیری زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم اشاره کرد‌.

 لذا بنا به اهمیّت این موارد و تأثیر مستقیم و غیرمستقیم آن‌ها در آموزش و یادگیری زبان انگلیسی، در این مطلب سعی شده است در حد اقتضاء به آن‌ها پرداخته‌ شود.

تاثیر تسلط بر “دستور زبان فارسی” بر یادگیری “گرامر زبان انگلیسی”

یکی از عوامل مهم در یادگیری هر موضوعی، تثبیت و همچنین کارایی یادگیری است . چرا که یادگیری، منوط به بکارگیری آموخته‌هاست. به عبارت دیگر، اگر آموخته‌ای به کار گرفته و اجرا نشود، در واقع یادگیری اتفاق نیفتاده است. نمونه عینی این مسئله در آموزش زبان فارسی، دانش‌آموزانی هستند که با وجود آموزش دیدن در مدرسه، اما باز هم قادر به تشخیص اجزای جمله، صرف فعل، تغییر زمان جمله، تشخیص لازم و متعدی بودن افعال و تشخیص مسند در جملات فارسی نیستند. تبعات این مسائل در یادگیری زبان انگلیسی، دامنگیر دانش‌آموزان شده و مشکل آن‌ها را دو چندان می‌کند.

در کشور ما، آموزش دستور زبان فارسی به عنوان مبانی زبان مادری از اهمیت بالایی برخوردار است. در کتاب‌های بخوانیم و بنویسیم مقطع دبستان، به صورت کلی به دستور و قواعد زبان فارسی اشاره شده‌است. آموزش زبان انگلیسی در مقطع دبیرستان دوره‌ اول آغاز می‌شود؛ اما آنچه بین اکثریت دانش‌آموزان مشهود است، عدم توانایی آنها در بکارگیری عملی آموخته‌هایشان است. به عبارت دیگر دانش‌آموزان قادر به تجزیه و تحلیل اجزای مختلف جملات فارسی نبوده و به تبع آن، در ساخت و شناخت اجزای جمله‌های انگلیسی نیز، با مشکل مواجه‌اند.

به عنوان مثال، یکی از مباحث مهم و پرکاربرد گرامر زبان انگلیسی، ساخت جمله‌های خبری و پرسشی است. ساخت جملات با یک فرمول کلی بسیار راحت بوده اما منوط به شناخت اجزای جمله است. بدیهی‌ست که تقدم و تأخر جایگذاری فاعل، فعل، مفعول و قیود در تمام جملات خبری ثابت است؛ بنابراین زبان‌آموز تنها باید بتواند این اجزا را از هم تشخیص دهد. در نتیجه، شناخت آن ها در گرو درک درست از مفاهیم فعل، فاعل، مفعول و قید در زبان فارسی است.

نمونه دیگری از مسائل اساسی زبان‌آموزان، عدم توانایی تشخیص قید از صفت است. از آنجایی که زبان‌آموزان در جایگذاری و به کارگیری هر کدام از اجزای جمله دچار مشکل می‌شوند؛ واضح است که بخش مهمی از شناخت قید و صفت، به درک قواعد و دستور زبان فارسی بر می‌گردد. به همین دلیل، دانش‌آموزانی که آموزش صحیح و کاربردی در این مبحث دیده باشند، با تمرین و تکرار می‌توانند در انواع جملات، این اجزا را تشخیص دهند. پیرو این مهارت در زبان فارسی است که درک و تشخیص مبحث قید و صفت در زبان انگلیسی، امکان‌پذیر می‌شود.

تأثیر خودآگاهی و سن بر یادگیری زبان فارسی و زبان انگلیسی 

تاکنون مقالات فراوانی درباره تاثیر خودآگاهی بر یادگیری زبان به چاپ رسیده‌اند. نتایجی که از مشاهدات علمی بدست آمده، گویای این نتیجه هستند که زبان مادری کاملاً به صورت ناخودآگاه آموخته می‌شود. یعنی این که حتی اگر فردی هیچوقت به مدرسه نرفته و تحت آموزش رسمی قرار نگیرد، باز هم در همان سنین ابتدایی قادر به استفاده‌ی تقریبا درست از دستور زبان فارسی در مکالمات روزمره‌ی خود است. با گذشت زمان و ورود فرد به اجتماع، با یادگیری ناخودآگاه از طریق شنوایی، مهارت مکالمه‌ی وی افزایش یافته و به پیچیدگی‌های زبان مادری، تسلط می‌یابد. به عبارت دیگر فرد یاد می‌گیرد افعال را در شخص و زمان درست بکار ببرد. اما نکته‌ی مهم اینجاست که این بکارگیری آگاهانه است یا ناخودآگاه؟ با یک مثال، به این سوال پاسخ می‌دهیم.

اگر از کودکی 6 ساله که هنوز مدرسه نرفته و آموزش رسمی ندیده است، بپرسید: “دیروز کجا رفتی؟” پاسخ خواهد داد:”دیروز مهمانی رفته‌بودم / رفتم”. مشاهده می‌کنیم که بکارگیری زمان و شخص در فعل جمله‌ی پاسخ کاملاً درست است. اما آیا این جمله‌ی درست، به صورت آگاهانه ساخته و بیان شده است؟ آیا این کودک در ساخت و بیان این جمله، اندیشیده است؟ پاسخ کاملاً واضح است؛ خیر!

یکی از دلایل استفاده‌ ناخودآگاه دستور زبان صحیح در مکالمات زبان مادری، تاثیر سن بر یادگیری زبان مادریست. یادگیری زبان مادری از همان لحظات اول زندگی آغاز می‌شود. در سنین 6 یا 7 سالگی که فرد به محیط آموزشی رسمی وارد می‌شود، از درصد بالایی تسلط بر زبان مادری برخوردار است اما این تسلط کاملا ناخودآگاه است؛ و در سال‌های بعد، با یادگیری مبانی، قواعد و دستور زبان فارسی، جملات را به صورت آگاهانه و با شناخت از قواعد دستوری، می‌سازد.

اما آنچه در تحقیقات پذیرفته شده‌، تصنعی بودن و تأثیر خودآگاهی در یادگیری زبان دوم است. هنگامی که فرد در سنی که به زبان مادری تسلط دارد اقدام به یادگیری زبان دوم می‌کند، واضح است که یادگیری به صورت آگاهانه صورت می‌گیرد. لذا زبان‌آموز در این مرحله، از مزایای یادگیری ناخودآگاه بی‌بهره است. اما مهارت‌های شنیداری در این مرحله، بسیار تاثیرگذار است. بنابراین توصیه می‌شود زبان آموزان از مهارت شنیداری، بهره‌ دو چندان ببرند. اهمیت بکارگیری قدرت شنوایی در یادگیری زبان انگلیسی، مورد تاکید صاحبنظران این رشته است. آنچه به کودکان کمک می‌کند زبان مادری را بدون آموزش رسمی یاد بگیرند، دقت آن‌ها در گوش دادن به مکالمات اطرافیان است.

تاثیر لهجه‌ زبان فارسی بر تلفظ زبان انگلیسی

تأثیر لهجه‌ زبان مادری بر آهنگ کلام و تلفظ کلمات زبان دوم غیر قابل انکار است. صرف نظر از فیزیک حنجره‌ی هر فرد که در تلفظ تأثیر دارد، لهجه‌ی فارسی یا زبان مادری نیز در تلفظ کلمات انگلیسی مؤثر است. به عنوان مثال در زبان فارسی تلفظ کلمه‌ای که سه حرف بیصدا در کنار هم دارد، معمولا امکان پذیر نیست، به همین خاطر تلفظ کلمه‌ای همچون gangster در فارسی به صورت “گَنگِستر” تلفظ می‌شود، اما در انگلیسی، “ngs” به صورت سه حرف متوالی و کاملاً بی‌صدا تلفظ می‌شود. در حالی که ما در زبان فارسی معمولا به اشتباه راحت‌تریم بگوییم “گانگِستِر” و حتی اگر بخواهیم این واژه را درست تلفظ کنیم، ممکن است مورد تمسخر اطرافیان هم قرار بگیریم! این تفاوت‌ها در تلفظ، با تمرین و تکرار، برطرف می‌شوند. اما آنچه مهم است تاثیر قدرت و دقت شنیداری در یادگیری تلفظ‌ها است.

همانطور که پیش از این نیز گفته شد، طبق تحقیقات روانشناسی، دو سال اول زندگی زمان شنیدن و یاد گرفتن از طریق شنیده‌هاست. کودکان در دو سال اول زندگی، از حس شنوایی خود برای یادگیری زبان مادری استفاده‌ بهینه می‌برند. به عبارت دیگر، شنیدن و تکرار است که موجب یادگیری کلمات و بیان و تلفظ درست آن‌ها می‌شود. به همین دلیل است درصد بالایی از کودکانی که به زبان فارسی صحبت می‌کنند، لهجه‌ی زبان مادری در آوای کلامشان محسوس است. چون آن‌ها در دو سال اول زندگی خود، همان آهنگ و تلفظ را از زبان والدین و اطرافیان خود شنیده‌اند، لذا یادگیری تلفظ زبان انگلیسی، تحت تأثیر لهجه‌ زبان مادری است.

آنچه در مسیر تکمیل و تصحیح لهجه‌ی زبان انگلیسی به زبان آموزان کمک می‌کند، همان فن دو سال اول زندگی، یعنی شنیدن و گوش دادن هرچه بیشتر است. با گوش دادن مکرر به تلفظ‌های اصیل انگلیسی می‌توان این نقص را برطرف کرد.

استفاده از زبان فارسی در کلاس‌ های زبان انگلیسی

امروزه تقریبا تمامی اساتید و پژوهشگران این رشته موافق هستند که در آموزش هر زبان دومی از جمله انگلیسی استفاده از زبان مادری قابل قبول نیست. طبق نتایج پژوهشی که در سال 2003 توسط گومز مارتینز و فوارتز اولیورا انجام شد، استفاده از زبان مادری در کلاس‌های آموزش زبان دوم، نهی شده‌ است. یکی از دلایل استفاده از روش تک زبانه در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی، ارتباط نزدیک بین زبان و فرهنگ است. به عبارت دیگر فرهنگ، اصطلاحات و ادبیات هر زبان، فقط به همان زبان می‌تواند به نحو احسن بیان شود.

همانطور که معادل دقیق بسیاری از کلمات انگلیسی در زبان فارسی موجود نیست (و بالعکس)، معانی اصطلاحات و عبارت‌های مخصوص فرهنگ انگلیسی نیز به زبان فارسی قابل بیان و معنی دقیق نیستند. به همین دلیل لازم است کاربرد و موقعیت‌های استفاده‌ از اصطلاحات، در هر زبانی با همان اصطلاحات، بیان، درک و استفاده شود.

دسته ای دیگر از صاحبنظران این رشته، معتقدند برای زبان‌ آموزانی که هیچ دانشی از زبان انگلیسی ندارند، فرصتی برای بیان احساسات و نظرات به زبان مادری در نظر بگیرید اما در همان گام‌ های نخست یادگیری زبان انگلیسی، حتی در حد واژه‌ های ابتدایی، از زبان انگلیسی بهره ببرید تا به تدریج از درصد استفاده از زبان مادری کاسته شده و به درصد کاربرد زبان انگلیسی افزوده شود. طبق یافته‌های مستند از نظرات زبان آموزان، آن‌ها نیز استفاده‌ی کامل از زبان مادری را در کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی، به عنوان مانعی در تسریع روند یادگیری زبان انگلیسی، عنوان کرده‌اند. همچنین مهارت در تلفظ و بکارگیری اصطلاحات در موقعیت‌های مناسب، منوط به تمرین و تکرار هر چه بیشتر زبان انگلیسی در طول کلاس‌های آموزشی است.

در مسیر آموزش زبان انگلیسی، بهره گرفتن از زبان مادری (فارسی) غیرقابل انکار است. مخصوصا برای زبان‌آموزانی که دانش ابتدایی از زبان انگلیسی ندارند، لازم است با ترکیبی معقول و در توانِ زبان‌آموز، از هر دو زبان بهره برده و معانی، مفهوم و قواعد را به درک وی برسانند.